Nguyễn xuân lân (52 bài thơ, 4 bài dịch)

Rời khỏi cuốn , thi sĩ Bàng Bá Lân sống chủ yếu bằng nghề dạy học và nghề chụp ảnh. Một tâm hồn quê kiểng không còn thong dong giữa những con đường làng quanh co, liệu có tạo ra một thi sĩ Bàng Bá Lân khác không? Số lượng thơ tương đối khiêm tốn mà thi sĩ Bàng Bá Lân để lại, ít nhiều giúp độc giả giải mã nỗi băn khoăn ấy!

Xưa nay, thơ viết ngàn trang mà nhạt nhẽo thì cũng hao giấy tốn mực. Thi sĩ đôi khi chỉ cần có một bài thơ, thậm chí thi sĩ đôi khi chỉ cần có một câu thơ có thể an ủi người khác lúc trống vắng hoặc lúc bâng quơ, cũng đã đáng được thiên hạ tri ân. Nếu xét trên phương diện đong đếm cụ thể, thi sĩ Bàng Bá Lân chỉ cần bài thơ để lưu danh lịch sử văn học.

Bài thơ có tất thảy 6 câu, chia làm 3 cặp lục bát:

Trời cao, mây bạc, trăng tròn
Đê than hiu quạnh, tre buồn nỉ non
Diều ai gọi gió véo von
Cành xoan đùa ánh trăng suông dịu dàng
Hỡi cô tát nước bên đàng
Sao cô lại múc trăng vàng đổ đi?

Bài thơ được in lần đầu trong tập xuất bản năm 1934. Bốn câu trước không có gì đặc biệt, một lối tả cảnh ngụ tình mà nhiều người cũng viết được. Tuy nhiên, hai câu sau đã cho tác phẩm một cái kết thật độc đáo, hành vi thật “tát nước” chuyển hoá vào bức tranh ảo “múc trăng vàng” để trở thành một câu hỏi thẩm mỹ ấn tượng.

Sáng tạo của thi sĩ Bàng Bá Lân thâm nhập sâu rộng vào đời sống tinh thần người Việt mà biến tấu chút đỉnh trong cảm thức ca dao:

Hỡi cô tát nước bên đàng
Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi?

Hai khái niệm “trăng vàng” và “ánh trăng vàng” không dị biệt nhau nhưng tình cảm của thi sĩ Bàng Bá Lân nằm ở chữ “lại” mà câu thơ bị ngộ nhận là ca dao để gạt ra ngoài.

“Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi” đơn thuần gợi lên một vẻ đẹp, còn “Sao cô lại múc trăng vàng đổ đi” khi gắn vào văn bản với những “trời cao”, “mây bạc” và “đê than”, “tre buồn” thì còn có ý nhắc nhở vẻ đẹp có thể bị bỏ quên trong cuộc sống nhọc nhằn.

Nói cách khác, theo nguyên tác, thi sĩ Bàng Bá Lân không đành múc trăng vàng đổ đi. Còn hai câu thơ của thi sĩ Bàng Bá Lân được mặc định như ca dao, cũng có tiêu chí tồn tại riêng!

Thi sĩ Bàng Bá Lân (17-12-1912 – 20-10-1988) sinh ra và lớn lên ở Bắc Giang. Từng có nhiều năm học hành ở Hà Nội, sau ba lần thi hỏng tú tài, thi sĩ Bàng Bá Lân về lại miền quê có tên gọi Kép để sống chung với bố mẹ. Tập thơ đầu tay ra đời trong giai đoạn này, khi thi sĩ Bàng Bá Lân ở độ tuổi 22.

Trong quyển phê bình trứ danh , Hoài Thanh – Hoài Chân không đề cập trực tiếp đến chất lượng tập thơ mà chỉ nhận định về tập thơ của Bàng Bá Lân lúc ấy chỉ nằm ở dạng bản thảo. Điều này cũng dễ thông cảm vì điều kiện xã hội thời bấy giờ không thể lưu truyền sách báo đầy đủ để một người đọc được tiếp cận trọn vẹn những tác phẩm của một người viết.

May mắn thay, tập thơ của thi sĩ Bàng Bá Lân đã lọt vào mắt xanh của một đồng nghiệp là thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp. Trên báo số ra ngày 11-4-1935, thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp viết bài ca ngợi tập thơ .

Chính thi sĩ Bàng Bá Lân trong cuốn sách xuất bản năm 1962, đã kể tỉ mỉ: “Bỗng một hôm, một người em cô cữu đến chơi cho tôi hay là anh vừa được coi bài phê bình tập thơ trên báo do Nguyễn Nhược Pháp viết. Tôi vội cho người đi tìm số báo đó của ông điền chủ ở gần bên. Vì ông này là bạn thân của ông Nguyễn Văn Vĩnh (thân sinh Nguyễn Nhược Pháp) nên tất cả báo chí do ông Nguyễn Văn Vĩnh xuất bản, chủ trương ông đều mua cả… Tôi chăm chú đọc bài phê bình dưới cái đề mục . Đọc xong, tôi cảm động và thấy mến anh vô cùng. Cảm mến không phải vì anh đã quá khen tôi mà vì văn anh viết rất lưu loát, lời nhã nhặn và duyên dáng; hơn nữa anh tỏ ra hiểu tôi nhiều. Tôi liền viết một bức thơ cảm ơn và nhân tiện để làm quen, gởi về toà soạn . Ít ngày sau thì nhận được thư trả lời đề ngày 20-4-1935…”

Và thật thú vị, ngay trong bức thư giao lưu của thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp đã dung chứa thêm một… bài phê bình về thơ Bàng Bá Lân: “Tôi rất lấy làm mừng vì đã hiểu được tâm hồn anh. Cái vui nhất của người phê bình là hiểu thấu được tâm hồn tác giả cuốn sách. Như ý tôi, thì phải thật là thi sĩ mới biết yêu thú quê, cái thú vui mộc mạc. Ca hát tình yêu thì hỏi người trai trẻ nào mà không ca? Đã là văn thì phải cần có cái gì xuất sắc. Thơ anh hơi điểm chút buồn nhưng cái buồn êm ái, điềm đạm. Thơ cảnh lại có tình thì hoàn toàn vậy. Tôi dám quả quyết rồi sau này anh sẽ chiếm một địa vị độc nhất trong làng thơ: anh sẽ là thi sĩ của thôn quê. Chắc anh không quên thi sĩ Latinh trứ danh Virgile, một người yêu cảnh thôn quê một cách lạ lùng. Anh nên lấy mà làm gương…”

Thế hệ có nhiều người chuyên chú viết về làng quê mà mỗi người đều có phong cách. Thi sĩ Nguyễn Bính đồ sộ nhất nhưng cũng không thể phủ bóng lên thi sĩ đồng hương Nam Định – Đoàn Văn Cừ hoặc hai thi sĩ xứ Bắc Giang là Anh Thơ và Bàng Bá Lân. Ngược lại, dù thân thiết đến mức in chung tập thơ thì thi sĩ Bàng Bá Lân cũng khác thi sĩ Anh Thơ.

Những ngày xa lánh phố xá để ngụp lặn trong không khí thôn dã, thi sĩ Bàng Bá Lân luôn mang nỗi ưu tư “Em ơi, vui thú phồn hoa mãi/ Có biết đồng quê đang nhớ mong” để viết những câu thơ da diết về mảnh đất ấp ôm mình.

Những cơn mưa rũ buồn nơi vắng tiếng lao xao, thi sĩ Bàng Bá Lân không chỉ nhìn thấy cảnh Nhà dột thấm thía:

Bốn bề gió lạnh vào thăm
Ba gian mưa ướt biết nằm nơi nao
Dế ngâm thơ ở khe nào
Báo cho ta biết ta vào trú mưa

mà còn nhìn thấy nôn nao hoài niệm:

Buổi một nàng qua dưới mái hiên
Đường mưa in một gót chân tiên
Ta nhìn theo bước đi ren rén
Bỗng cả lòng yêu náo nức liền…

Từ ấy trên đường loang loáng mưa
Tìm hoài đâu thấy gót chân xưa
Đường mưa bao gót chân mưa bước
Gợi mãi tình yêu buổi dại khờ!

Làng quê trong thơ Bàng Bá Lân không dừng ở trạng thái tĩnh lặng mà lúc nào cũng sinh động. sinh động nhờ vệt nắng mai nhen nhóm:

Cổng làng rộng mở. Ồn ào
Nông phu lững thững đi vào nắng mai

Còn sinh động nhờ một bè rau tìm chốn nương náu lúc chạng vạng:

Mặt trời đỏ thẫm sau tre
Tiếng trâu nghé ọ trên đê gọi đàn
Buồn thiu trong mảnh ao làng
Bè rau rút ngủ lá vàng héo hon

Quan trọng hơn, làng quê của thi sĩ Bàng Bá Lân luôn sinh động nhờ người quê giăng mắc nhớ thương:

Ta giống làng khuya, em giống trăng
Làng buông diều sáo tới cung Hằng
Làng kia còn có diều xe mối
Ta gối tình yêu chẳng nói năng

Sau năm 1945, thi sĩ Bàng Bá Lân di cư vào Đồng Nai, rồi lên Sài Gòn lập nghiệp. Ngoài niềm vui dạy học và đam mê chụp ảnh, thi sĩ Bàng Bá Lân còn có thời gian làm chủ bút nguyệt san .

Một thi sĩ sở trường viết về làng quê như Bàng Bá Lân mà không còn được tắm gội trong hơi gió mặn mòi của làng quê thì chẳng khác gì trăng vàng đã đổ đi theo nhịp gầu tát nước bên đàng.

Bên cạnh vài náo nức dành cho đất mới

Ở đây dừa mọc liền chen
Đổ muôn bóng rợp đầu hiên cuối hè
Chân thành một tấm tình quê
Sớm chiều đon đả đi về đón đưa…
Xa xôi nhớ mãi vườn dừa
Thương về nàng ấy bây giờ thương ai

thì thơ Bàng Bá Lân chỉ còn nỗi khắc khoải cố hương, khi bâng khuâng:

Bắc, Nam từ buổi chia lìa
Xuân sang mỗi độ nhớ về xa xưa
Đã tàn hơn một giấc mơ
Ngược dòng kỷ niệm ấu thơ ngại ngùng

và khi cô quạnh:

Ngày ngâu gió kép mưa đơn
Mái tranh rỏ những lệ buồn vu vơ
Đêm dài, nhịp tiếng võng đưa
Lời ru ời ợi ngàn xưa vọng về…
Nhớ nhung, sầu mắc lê thê
Xa xôi, nghe dậy hồn quê não nùng!

Đời thơ rất khó đoán định, sau năm tháng tuổi trẻ dạt dào thì cảm xúc cũng vơi cạn dần. Thi sĩ Bàng Bá Lân cũng không ngoại lệ. Tuy nhiên, thơ Bàng Bá Lân khi rời làng quê dan díu ân tình, có một tác phẩm cần phải lưu ý là bài thơ viết năm 1957.

Tức là, vào năm Đinh Dậu, thi sĩ Bàng Bá Lân đã hồi tưởng nạn đói năm Ất Dậu thập kỷ trước, để ghi lại những xót xa giùm đồng bào:

Khắp đường xa những xác đói rên nằm
Trong nắng lửa, trong bụi lầm co quắp
Giữa đống giẻ chỉ còn đôi hố mắt
Đọng chút hồn sắp tắt của thây ma
Những cánh tay gầy quờ quạng khua khoa
Như muốn bắt những gì vô ảnh
Dưới mớ tóc rối bù và kết bánh
Một làn da đen sạm bọc xương đầu
Răng nhe ra như những chiếc đầu lâu
Má hóp lại, răng hằn sâu gớm ghiếc
Già trẻ gái trai không còn phân biệt
Họ giống nhau như là những thây ma

Bài thơ dài hơn 100 câu, gần như khác hẳn lối viết quen thuộc của thi sĩ Bàng Bá Lân.

Có thể tạm hiểu, thi sĩ Bàng Bá Lân không dụng công làm thơ khi viết mà ông muốn san sẻ một bi kịch dương gian mà bản thân từng chứng kiến trong kiếp phận lênh đênh:

Ta nhớ mãi cái thời kỳ đen tối
Quên làm sao tội lỗi kẻ xâm lăng
Quên làm sao mối thù hận khôn cùng
Quên sao được hai triệu người chết đói
Năm Ất Dậu tháng ba, còn nhớ mãi
Giống Lạc Hồng cực trải lắm đau thương
Những thây ma thất thểu đầy đường
Rồi ngã gục không đứng lên vì… đói
Đói tự Bắc Giang đói về Hà Nội
Đói ở Thái Bình đói tới Gia Lâm…

Lê Thiếu Nhơn

tửu tận tình do tại

Rời khỏi cuốn, thi sĩ Bàng Bá Lân sống chủ yếu bằng nghề dạy học và nghề chụp ảnh. Một tâm hồn quê kiểng không còn thong dong giữa những con đường làng quanh co, liệu có tạo ra một thi sĩ Bàng Bá Lân khác không? Số lượng thơ tương đối khiêm tốn mà thi sĩ Bàng Bá Lân để lại, ít nhiều giúp độc giả giải mã nỗi băn khoăn ấy!Xưa nay, thơ viết ngàn trang mà nhạt nhẽo thì cũng hao giấy tốn mực. Thi sĩ đôi khi chỉ cần có một bài thơ, thậm chí thi sĩ đôi khi chỉ cần có một câu thơ có thể an ủi người khác lúc trống vắng hoặc lúc bâng quơ, cũng đã đáng được thiên hạ tri ân. Nếu xét trên phương diện đong đếm cụ thể, thi sĩ Bàng Bá Lân chỉ cần bài thơđể lưu danh lịch sử văn học.Bài thơcó tất thảy 6 câu, chia làm 3 cặp lục bát:Bài thơđược in lần đầu trong tậpxuất bản năm 1934. Bốn câu trước không có gì đặc biệt, một lối tả cảnh ngụ tình mà nhiều người cũng viết được. Tuy nhiên, hai câu sau đã cho tác phẩm một cái kết thật độc đáo, hành vi thật “tát nước” chuyển hoá vào bức tranh ảo “múc trăng vàng” để trở thành một câu hỏi thẩm mỹ ấn tượng.Sáng tạo của thi sĩ Bàng Bá Lân thâm nhập sâu rộng vào đời sống tinh thần người Việt mà biến tấu chút đỉnh trong cảm thức ca dao:Hai khái niệm “trăng vàng” và “ánh trăng vàng” không dị biệt nhau nhưng tình cảm của thi sĩ Bàng Bá Lân nằm ở chữ “lại” mà câu thơ bị ngộ nhận là ca dao để gạt ra ngoài.“Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi” đơn thuần gợi lên một vẻ đẹp, còn “Sao cô lại múc trăng vàng đổ đi” khi gắn vào văn bảnvới những “trời cao”, “mây bạc” và “đê than”, “tre buồn” thì còn có ý nhắc nhở vẻ đẹp có thể bị bỏ quên trong cuộc sống nhọc nhằn.Nói cách khác, theo nguyên tác, thi sĩ Bàng Bá Lân không đành múc trăng vàng đổ đi. Còn hai câu thơ của thi sĩ Bàng Bá Lân được mặc định như ca dao, cũng có tiêu chí tồn tại riêng!Thi sĩ Bàng Bá Lân (17-12-1912 – 20-10-1988) sinh ra và lớn lên ở Bắc Giang. Từng có nhiều năm học hành ở Hà Nội, sau ba lần thi hỏng tú tài, thi sĩ Bàng Bá Lân về lại miền quê có tên gọi Kép để sống chung với bố mẹ. Tập thơ đầu tayra đời trong giai đoạn này, khi thi sĩ Bàng Bá Lân ở độ tuổi 22.Trong quyển phê bình trứ danh, Hoài Thanh – Hoài Chân không đề cập trực tiếp đến chất lượng tập thơmà chỉ nhận định về tập thơcủa Bàng Bá Lân lúc ấy chỉ nằm ở dạng bản thảo. Điều này cũng dễ thông cảm vì điều kiện xã hội thời bấy giờ không thể lưu truyền sách báo đầy đủ để một người đọc được tiếp cận trọn vẹn những tác phẩm của một người viết.May mắn thay, tập thơcủa thi sĩ Bàng Bá Lân đã lọt vào mắt xanh của một đồng nghiệp là thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp. Trên báosố ra ngày 11-4-1935, thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp viết bài ca ngợi tập thơChính thi sĩ Bàng Bá Lân trong cuốn sáchxuất bản năm 1962, đã kể tỉ mỉ: “Bỗng một hôm, một người em cô cữu đến chơi cho tôi hay là anh vừa được coi bài phê bình tập thơtrên báodo Nguyễn Nhược Pháp viết. Tôi vội cho người đi tìm số báo đó của ông điền chủ ở gần bên. Vì ông này là bạn thân của ông Nguyễn Văn Vĩnh (thân sinh Nguyễn Nhược Pháp) nên tất cả báo chí do ông Nguyễn Văn Vĩnh xuất bản, chủ trương ông đều mua cả… Tôi chăm chú đọc bài phê bình dưới cái đề mục. Đọc xong, tôi cảm động và thấy mến anh vô cùng. Cảm mến không phải vì anh đã quá khen tôi mà vì văn anh viết rất lưu loát, lời nhã nhặn và duyên dáng; hơn nữa anh tỏ ra hiểu tôi nhiều. Tôi liền viết một bức thơ cảm ơn và nhân tiện để làm quen, gởi về toà soạn. Ít ngày sau thì nhận được thư trả lời đề ngày 20-4-1935…”Và thật thú vị, ngay trong bức thư giao lưu của thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp đã dung chứa thêm một… bài phê bình về thơ Bàng Bá Lân: “Tôi rất lấy làm mừng vì đã hiểu được tâm hồn anh. Cái vui nhất của người phê bình là hiểu thấu được tâm hồn tác giả cuốn sách. Như ý tôi, thì phải thật là thi sĩ mới biết yêu thú quê, cái thú vui mộc mạc. Ca hát tình yêu thì hỏi người trai trẻ nào mà không ca? Đã là văn thì phải cần có cái gì xuất sắc. Thơ anh hơi điểm chút buồn nhưng cái buồn êm ái, điềm đạm. Thơ cảnh lại có tình thì hoàn toàn vậy. Tôi dám quả quyết rồi sau này anh sẽ chiếm một địa vị độc nhất trong làng thơ: anh sẽ là thi sĩ của thôn quê. Chắc anh không quên thi sĩ Latinh trứ danh Virgile, một người yêu cảnh thôn quê một cách lạ lùng. Anh nên lấy mà làm gương…”Thế hệcó nhiều người chuyên chú viết về làng quê mà mỗi người đều có phong cách. Thi sĩ Nguyễn Bính đồ sộ nhất nhưng cũng không thể phủ bóng lên thi sĩ đồng hương Nam Định – Đoàn Văn Cừ hoặc hai thi sĩ xứ Bắc Giang là Anh Thơ và Bàng Bá Lân. Ngược lại, dù thân thiết đến mức in chung tập thơthì thi sĩ Bàng Bá Lân cũng khác thi sĩ Anh Thơ.Những ngày xa lánh phố xá để ngụp lặn trong không khí thôn dã, thi sĩ Bàng Bá Lân luôn mang nỗi ưu tư “Em ơi, vui thú phồn hoa mãi/ Có biết đồng quê đang nhớ mong” để viết những câu thơ da diết về mảnh đất ấp ôm mình.Những cơn mưa rũ buồn nơi vắng tiếng lao xao, thi sĩ Bàng Bá Lân không chỉ nhìn thấy cảnh Nhà dột thấm thía:mà còn nhìn thấynôn nao hoài niệm:Làng quê trong thơ Bàng Bá Lân không dừng ở trạng thái tĩnh lặng mà lúc nào cũng sinh động.sinh động nhờ vệt nắng mai nhen nhóm:Cònsinh động nhờ một bè rau tìm chốn nương náu lúc chạng vạng:Quan trọng hơn, làng quê của thi sĩ Bàng Bá Lân luôn sinh động nhờ người quê giăng mắc nhớ thương:Sau năm 1945, thi sĩ Bàng Bá Lân di cư vào Đồng Nai, rồi lên Sài Gòn lập nghiệp. Ngoài niềm vui dạy học và đam mê chụp ảnh, thi sĩ Bàng Bá Lân còn có thời gian làm chủ bút nguyệt sanMột thi sĩ sở trường viết về làng quê như Bàng Bá Lân mà không còn được tắm gội trong hơi gió mặn mòi của làng quê thì chẳng khác gì trăng vàng đã đổ đi theo nhịp gầu tát nước bên đàng.Bên cạnh vài náo nức dành cho đất mớithì thơ Bàng Bá Lân chỉ còn nỗi khắc khoải cố hương, khi bâng khuâng:và khi cô quạnh:Đời thơ rất khó đoán định, sau năm tháng tuổi trẻ dạt dào thì cảm xúc cũng vơi cạn dần. Thi sĩ Bàng Bá Lân cũng không ngoại lệ. Tuy nhiên, thơ Bàng Bá Lân khi rời làng quê dan díu ân tình, có một tác phẩm cần phải lưu ý là bài thơviết năm 1957.Tức là, vào năm Đinh Dậu, thi sĩ Bàng Bá Lân đã hồi tưởng nạn đói năm Ất Dậu thập kỷ trước, để ghi lại những xót xa giùm đồng bào:Bài thơdài hơn 100 câu, gần như khác hẳn lối viết quen thuộc của thi sĩ Bàng Bá Lân.Có thể tạm hiểu, thi sĩ Bàng Bá Lân không dụng công làm thơ khi viếtmà ông muốn san sẻ một bi kịch dương gian mà bản thân từng chứng kiến trong kiếp phận lênh đênh: